2020-ի մարտի վերջերին, երբ Covid-ն անթափանցելի մշուշի պես էր, իսկ մեկուսացումը` պատուհանից արտաքին աշխարհին հետևելու միակ կերպն ու գիտակից շնչելու միջավայրը, դժվար էի պատկերացնում, որ մի օր կհայտնվեմ վերակենդանացման բաժանմունքում: Լուսանկարելու համար: 

Հենց մուտքից բացվում է երևակայածս իրականությունը: Սպիտակ, սառը, ապակեպատ: Միջանցքներում անտեսանելի պատերազմի դեմ պայքարող ճերմակ արտահագուստով բժիշկները, բուժքույրերը, մայրապետներն են: Առջևս վերակենդանացման բաժանմունքն է, համավարակի «տեսանելի միջավայրը»` իր քայքայումով ու պայքարով: Այստեղ է, որ նույնիսկ չշնչող բժշկական արտահագուստով առաջին անգամ զգում եմ համավարակի հոտը, քայքայիչ օդը:

 

 

«Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» բժշկական կենտրոնի վերակենդանացման բաժանմունքում:

 

 

«Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» բժշկական կենտրոնի վերակենդանացման բաժանմունքում:

 

 


«Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» բժշկական կենտրոնի վերակենդանացման բաժանմունքում:

 

 

«Վերակենդանացման տերարիումներում», որտեղ Covid-ի անտեսանելի ու վտանգավոր մասնիկները ամենուրեք են, փշրվում են օրերով ուսումնասիրածս՝ բարձր ռիսկային գոտիներում լուսանկարելու ինքնապաշտպանական ցուցումները: Խցիկի քրտնող անցքից բացվում են հիվանդասենյակները, երևում մահճակալներին տառապող մարդկանց մարմինները: Շնչառական սարքերից դուրս եկող խորը ներշնչելու և արտաշնչելու ձայնը գուժում է հիվանդության տառապանքի չափը: 

 

Փորձելով լուսանկարել՝ անընդհատ մտածում եմ համավարակի գոյության անտեսման, վերջին ամիսների զգացողությունների` ատելության և ջերմության, բարկության և մխիթարության բախման պահերի մասին:

 

 


«Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» բժշկական կենտրոնի վերակենդանացման բաժանմունքում:

 

 

Ապրիլի 1-ից Երևանից տեղափոխվեցի Արտաշատ, որպեսզի աշխատեմ վիրուսային ախտահարմամբ հիվանդների հետ: Որոշումը կայացրել եմ ամուսնուս ու ընտանիքիս անդամների հետ քննարկելուց հետո և ստացել եմ նրանց հավանությունը։ Հիմնական գաղափարը, որն ինձ առաջ մղեց և տանում է մինչ հիմա, այն է, որ Հայաստանն իմն է, ես էլ` Հայաստանինը, եթե հիմա չօգնեմ, ապա էլ ե՞րբ: Գուցե եթե ես հիմա ներգրավված չլինեի այս պրոցեսում, այլևս բաց թողնեի ու իմ կյանքի ընթացքում չունենայի այդ հնարավորությունը, որի մասին մտածել եմ, երբ ընտրում էի այս մասնագիտությունը: Ես իրավունք չունեմ մտածել` դիմանո՞ւմ եմ արդյոք: Աշխատում ու աշխատելու եմ այնքան, որքան կարիքը լինի: Պարզապես չգիտեմ` որքան կտևի:

 

Լիլիթ Մուսեյան, 49, անեսթեզիոլոգ-ռեանիմատոլոգ
Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանի դասախոս, անեսթեզիոլոգիայի և ինտենսիվ թերապիայի ամբիոնի դոցենտ
Ապրիլի 1-ից աշխատում է Արտաշատի բժշկական կենտրոնում` Covid 19 կլինիկայի ղեկավար

 

 


Արտաշատի բժշկական կենտրոնի վերակենդանացման բաժանմունքում:

 

 


Արտաշատի բժշկական կենտրոնի ընդունարանում:

 

 


«Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» բժշկական կենտրոնի վերակենդանացման բաժանմունքում:

 

 

Covid-ն առաջին հայացքից ուղղակի պատերազմ էր: Ուրիշ ոչ մի բանի հետ չեմ կարող համեմատել: Խելացի վիրուս, որն ինձ մոտ զուտ զենքի տպավորություն էր թողնում, անկեղծ եմ ասում: Թե ինչ արագությամբ է քայքայում, օրգան-համակարգերը շարքից հանում, ինչ ձևով է ազդում, մտածում էի` բնությունն ինչի՞ պետք ա սենց բան ստեղծած լինի:
Բնակչության մեծ մասն ընդհանրապես չգիտի՝ քրոնիկական հիվանդություններ ունի՞, թե՞ ոչ. հետազոտված չեն: Իսկ Covid-ը, կոպիտ ասած, մի անցք է գտնում, որտեղից կարող է մտնել ու քայքայել ողջ օրգանիզմը: Դրա համար քրոնիկական հիվանդություններով մարդկանց մոտ վարակն ավելի ծանր ընթացք է ունենում: Եթե էս կորոնավիրուսը չլիներ, բազմաթիվ հիվանդներ կշարունակեին իրենց քրոնիկական հիվանդություններով ու առօրյա դեղորայքով ապրել: Բայց էս հիվանդության ֆոնին շատ հիվանդներ արագ անստաբիլ են դառնում ու հայտնվում արհեստական շնչառության կամ սիփ-ափ (CPAP) սարքերի տակ: Դրա համար եմ ասում, որ թաքուն հայտարարված պատերազմի պես մի բան է:
Մարդկանց գիտակցությունը բարձրացնելու համար ոչ մի բան չեմ կարող ասել։ Շատերը կարող են հավատալ ինտերնետից ինչ-որ անկապ լուրերի, քան այն բանին, որ իրենց հարևանը մի օր առաջ մահացել է կորոնավիրուսից:

 

Տիգրան Վարդանյան, 30, անեսթեզիոլոգ-ռեանիմատոլոգ
Ապրիլի 5-ից աշխատում է «Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» բժշկական կենտրոնի վերակենդանացման բաժանմունքում:

 

 

 

 

Վարակվել եմ: Երեկոյան հերթապահությունից հետո զգացի, որ թույլ եմ, ենթադրում եմ՝ բուժանձնակազմից եմ վարակվել: Թեթև եմ տարել, թոքաբորբ չի եղել, բայց ունեցել եմ մնացած սիմպտոմները` արտահայտված ընդհանուր թուլություն, տանջող մկանացավեր, որոնք տևել են երկու-երեք օր, էդքանը: Բուժվելուց հետո անմիջապես անցա գործի: Ունենում ենք ծանր շնչառական անբավարարությամբ ու նաև ուղեկցող քրոնիկական խնդիրներով հիվանդներ, որոնց հետ աշխատելը, միանշանակ, մեծ փորձառություն է: Կան հիվանդներ, որ չեն հավատում, եղան, որ էդպես չհավատալով էլ մահացան: Երբ արդեն վատ էին, բնականաբար, չէինք հարցնի` հը՞, հիմա հավատո՞ւմ ես…

Էռնեստ Սարգսյան, 28, անեսթեզիայի և ռեանիմացիայի կլինիկական օրդինատոր: Ապրիլի 5-ից աշխատում է «Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» բժշկական կենտրոնի վերակենդանացման բաժանմունքում:

 

 

 

 

Covid-ը, իմ պատկերացմամբ, փորձություն է յուրաքանչյուր մարդու, ընտանիքի, երկրի համար: Մեզ հատուկ են օրենքներին չենթարկվելը, կարգուկանոնին չհետևելը, դրա համար ունենք էն, ինչ ունենք: Որպես մասնագետ վերաբերմունքս այս հիվանդության նկատմամբ փոխվել է այն առումով, որ ամենասկզբում չգիտեինք` ինչի դեմ ենք պայքարում, ու ինչպես պիտի ճիշտ պայքարել: Հիմա ծանոթը ծանոթի հետ հարթության վրա ենք:
Երբ էս ամեն ինչը վերջանա, մենք կվերադառնանք մեր առօրյային՝ որոշակի հմտություններ ձեռք բերած, մի քիչ ավելի խելոքացած, որոշակի արժեքներ վերագնահատած: Որովհետև նախկինում տենց «ժամանակ չունենալու» պատճառով իրար չտեսնելն ու հանդիպումներ հետաձգելը, երևի, արդեն չեն լինի: Գրկախառնությունները, ջերմ, մտերիմ հանդիպումները, ինձ թվում է՝ բոլորս էդ ջերմության պակասը զգում ենք…

 

Նարե Մկրտումյան, 29, վերակենդանացման բաժանմունքի հերթապահ բժիշկ-ռեանիմատոլոգ: Ապրիլի 5-ից աշխատում է «Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» բժշկական կենտրոնի վերակենդանացման բաժանմունքում:

 

 


Իմ ամենալավ երազը, որ կարա լինի… էն, որ բանակից «ուվալնյատ» ես լինում, ուրախանում ես, չէ՞։ Հիմա մենակ երազում եմ՝ շուտ վերջանա, գնամ իմ խիրուրգիան, ա՛յ, էդ ա իմ երազանքը:
Ու երբ էս ամեն ինչը վերջանա, կամուսնանամ…

Անդրանիկ Ջաբուրյան, 37, ընդհանուր վիրաբուժության սանիտար
Մարտի 6-ից աշխատում է «Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» բժշկական կենտրոնի ընդունարանում:

 

 

 


Սկզբնական շրջանում դժվար էր: Անչափահաս երեխաներ ունեմ, միայնակ մայր եմ: Ծնողներս ասացին՝ պետք է գնաս, աշխատես, պետք ես ժողովրդին, բոլորին, մենք կպահենք երեխաներիդ: Հիմա տասնհինգ օր աշխատում եմ, տասնչորս օր մեկուսանում, տասն օր անցկացնում եմ երեխաներիս ու ծնողներիս հետ: Ամեն անգամ, մինչև թեստի պատասխանը, տնեցիք վախենում են…  Մարդիկ վախենում են, ամաչում: Ավելի շատ մտածում են, թե պետք չի շրջապատն իմանա, որ իրենք տանում են այդ հիվանդությունը, այդ վիրուսը:  Գիտե՞ք ինչ եմ ասել՝ ժողովուրդ, ինչի՞ եք ամոթ անում, էս էն հիվանդությունը չի, որից պիտի ամաչեք։ Համաշխարհային բնույթ է կրում, կներեք, իհարկե, արտահայտությանս համար, հո վեներական հիվանդությո՞ւն չի, պիտի սկզբից ասեք… Շատերը թաքցնում են ու գալիս էն ժամանակ, երբ արդեն լուրջ շնչառական խնդիրներ ունեն:

Կարոտել եմ մեր հանգիստ աշխատելը, անկեղծ եմ ասում, կուզեի բաց լիներ ամեն ինչը, սրտանց մտնեի պալատ, ձեռնոց-դիմակ չդնեի, առաջվա աշխատանքն եմ կարոտել ու իմ ընտանիքը:

Սերինե Նիկողոսյան, 39, թերապևտիկ բաժանմունքի մանիպուլյացիոն բուժքույր:
Ապրիլի 1-ից Արտաշատի բժշկական կենտրոնի ինֆեկցիոն բաժանմունքի հերթապահ բուժքույր:

վիճակագրություն

Հայաստանում կորոնավիրուսի համավարակով պայմանավորված՝ վերապրոֆիլավորվել և COVID-19-ով է զբաղվում շուրջ 19 բուժհաստատություն:

 

 

 

 

Վերակենդանացման բաժանմունքում մեր միակ գործը մարդու կյանքը պահպանելն է: Չնայած շոկային, սուր ինֆեկցիոն ցանկացած վիճակ մեզ ծանոթ էր, Covid-ը շատ սպեցիֆիկ էր: Դա մեր պատկերացրած ոչ մի հիվանդության նման չէր, պաթոգենետիկ մեխանիզմները մեզ ծանոթ չէին:
Համաճարակի ավարտը չեմ տեսնում: Միանշանակ առաջընթաց ունենք, հիվանդանոցները հագեցել են, բուժանձնակազմն ահռելի փորձ է ձեռք բերել, և պատրաստ ենք…:

 

Տիգրան Վիրապյան, 47, ռեանիմատոլոգ, Արտաշատի ԲԿ վերակենդանացման բաժանմունքի վարիչ

 

Չորրորդ ամիսն է` աշխատում եմ կորոնավիրուսով հիվանդների հետ: Առաջին մեկ ամսում շոկի մեջ էինք, չէինք պատկերացնում` ոնց աշխատել, որ ճիշտ լինի։ Բայց ստացվեց, հիմա արդեն գործն առաջ է գնում:

 

Գայանե Կարապետյան, 42, մայրապետ
Ապրիլի 1-ից աշխատում է Արտաշատի բժշկական կենտրոնում:

 

 


«Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ» բժշկական կենտրոնի վերակենդանացման բաժանմունքում:

 

 


Արտաշատի բժշկական կենտրոնի վերակենդանացման բաժանմունքում:

 

 


Ես չեմ վարակվել: Ոչ ոք չի ուզենա վարակվել։ Վախենա՞լ… Իմաստ չունի, պետք է ուղղակի զգուշանալ և անել հնարավորինը չվարակվելու համար:  Իհարկե մեր հիվանդանոցում էպիդռեժիմը ճիշտ է պահպանվում, հակահամաճարակային պայմաններն այստեղ բավական լավն են, խնդիրը ճիշտ է կազմակերպված, ինչը մեծ նշանակություն ունի. հանդերձանքը, հիվանդի հետ կոնտակտի ձևը, ժամանակը, որ օպտիմալ օգտագործում ենք հիվանդի հետ շփվելիս ու բուժման մեջ։

Արշակ Շահվերդյան, 27, ընդհանուր վիրաբույժ
Ապրիլի 1-ից վերապրոֆիլավորվել է Արտաշատի բժշկական կենտրոնում որպես ինֆեկցիոնիստ:

 

 

 


Արտաշատի բժշկական կենտրոնի վերակենդանացման բաժանմունքում:

 

Նույնիսկ մարդիկ, որ չեն վարակվել, ունեն վախ, տագնապ, որ իրենք կարող են հիվանդանալ, բայց պետք չէ վախենալ այս հիվանդությունից, այն անհաղթահարելի կամ անբուժելի չէ, պետք է ուղղակի խիստ զգուշանալ։ Փաստ է, որ ունենք հազարավոր ապաքինված հիվանդներ։
Մեր գործը միայն բուժելը չէ, մեր գործը նաև՝ հոգեբանական օգնությունն է: Մի քանի ճակատով ենք աշխատում։ Ընտանեկան ջերմությունը, որն անհրաժեշտ է հիվանդին ապաքինվելու համար, նա ստանում է մեզնից` բուժաշխատողներից:
Վերապրոֆիլավորված ինֆեկցիոն հիվանդանոցների բժիշկներն իրար հետ շատ հաճախ բազմաթիվ թեմաներով շփվում են, թեև իրար դեմքով չենք ճանաչում, հնարավոր էլ չէ բոլորին ճանաչել: Բայց երբ զանգահարում ենք իրար, անմիջապես ջերմ, բարի արձագանք, աջակցող, օգնող, ընդառաջող վերաբերմունք ենք ստանում: Միայն փոխօգնություն է հիմա: Արդյոք սա մեզ անհրաժե՞շտ էր, իհա՛րկե անհրաժեշտ էր: Արդյոք կպահպանվի՞ շփման այս ձևը հետագայում: Վստահ եմ՝ կպահպանվի՛, որովհետև այլ տարբերակ չկա:

 

Լիլիթ Մուսեյան, 49, անեսթեզիոլոգ-ռեանիմատոլոգ
Մխիթար Հերացու անվան պետական բժշկական համալսարանի դասախոս, անեսթեզիոլոգիայի և ինտենսիվ թերապիայի ամբիոնի դոցենտ
Ապրիլի 1-ից աշխատում է Արտաշատի բժշկական կենտրոնում` Covid 19 կլինիկայի ղեկավար:

 


Արտաշատի բժշկական կենտրոնի վերակենդանացման բաժանմունքում:

 

Մեկուկես ժամ հետո վերակենդանացման տեսարաններն ու շնչելու անկարողությունը անտանելի են դարձնում այնտեղ մնալը: Լքում եմ բաժանմունքը՝ ապակեպատ դռներից այնկողմ նայելով միջանցքներում վազվզող ճերմակ արտահագուստով բուժանձնակազմին: